Vlaanderen verhardt 50.000 m² per dag
Elk jaar komt er evenveel verharding bij als op het volledige grondgebied van een stad als Mechelen. In totaal kwam er tussen 2013 en 2021 maar liefst 15.000 hectare verharding bij, of gemiddeld meer dan vijf hectare per dag. Dat blijkt uit het Betonrapport 2024 van Breekijzer en Natuurpunt. Op basis van de laatst beschikbare cijfers, en in samenwerking met HOGENT, brachten zij de toestand en snelheid van de verharding tot op gemeentelijk niveau in kaart. De uitslag is alles behalve rooskleurig. Willen we de doelstellingen van de betonstop halen, zal tot 2050 per Vlaming jaarlijks 1m² netto onthard moeten worden.
De Betonstop
De Vlaamse regering kondigde in 2016 een onthardingspolitiek aan op twee sporen: in harde bestemmingen, zoals woon- en industriegebieden mag er netto geen verharding meer bijkomen, en in zachte bestemmingen als landbouw- en natuurgebieden dient er tegen 2050 netto twintig procent van het landschap te worden onthard. Beide doelen vertrekken vanuit de verhardingssituatie in 2015, en zijn een belangrijk onderdeel van de Betonstop of Bouwshift. Maar in het nieuwe Betonrapport kan men jammer genoeg in geen van beide bestemmingen beterschap vaststellen.
“Van de vijf hectare verharding die dagelijks wordt gemeten, belandt vier ha in harde bestemming en één ha in zachte bestemming. Maar liefst 28 gemeenten verhardden zelfs meer in de open ruimte dan in woon- of industriegebied”, duidt Frederik Mollen, expert ruimte bij Natuurpunt. “Dat maakt dat de onthardingsopgave in deze zachte bestemmingen verder aantikt, en dat in de toekomst ook in harde bestemmingen netto onthard moet worden, veeleer dan dat enkel een verhardingsneutraliteit bewaakt moet worden. Anders dreigt de betonstop, een betonflop te worden”, gaat Anton Christiaens, coördinator van Breekijzer, verder. Sinds de aankondiging van de Betonstop in 2016 gaat het inmiddels al over een verdubbeling van de totale opgave: van pakweg 10.000, naar maar liefst 20.000 ha netto te ontharden.
1 m² per Vlaming per jaar tot 2050
Netto 20.000 ha ontharden komt neer op 1 m² ontharding per Vlaming per jaar. En dit ieder jaar opnieuw vol te houden tot 2050. Maar in de realiteit zien we een andere beweging. “Tussen 2013 en 2021 nam de verharding per Vlaming jaarlijks toe met iets meer dan 1 m²”, geeft Mollen aan. Van een zuiniger ruimtegebruik is dus nog steeds geen sprake. Willen we de Betonstop überhaupt verwezenlijken, is het belangrijk om snel verhardingsneutraal te worden, om vervolgens werk te maken van netto ontharding. “Deze ommezwaai zou heel eenvoudig kunnen, door een nieuwe vuistregel in te bouwen in het beleid: 1 m² verharden = elders 2 m² ontharden”, besluit Christiaens.
Dat deze omslag nog mogelijk is, bewijzen een aantal positieve trends. Zo toont het Betonrapport dat de verhardingssnelheid de laatste jaren gelukkiglijk wat stagneert. Ook blijken 43 gemeenten er anno 2021 in geslaagd om netto te ontharden in landbouw- en natuurgebieden. Dat wil nog niet zeggen dat zij de eindmeet hebben bereikt, maar het zijn alvast positieve, inspirerende voorbeelden voor andere lokale besturen, en Vlaanderen in het algemeen.
Tijd voor actie
In een periode dat er net veel te doen is rond grond- en bodemgebruik brengt het Betonrapport heldere cijfers over oprukkende verharding, ook in zachte bestemmingen. Landbouw en natuur zijn beiden gebaat bij de betonstop, waarvan de uitrol veel te lang op zich laat wachten. Breekijzer en Natuurpunt lanceren het rapport niet toevallig in 2024: lokale en bovenlokale verkiezingen bieden een uitgelezen kans om de handen in elkaar te slaan en om de juiste acties uit te rollen. Het rapport en de fiches per gemeente bieden besturen daartoe alvast een concrete onthardingsopgave, en tal van goede voorbeelden en aanbevelingen.